مردم کردستان و سال نو 🤩

[هلنم]

کردها و زاگرس‌نشینان به ‌عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی، جشن نوروز را با شکوه خاصی برگزار می‌کردند و در بزرگداشت این جشن باستانی، آیین‌ها و آداب و رسوم ویژه‌ای را برپا می‌داشتند که نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی این قوم است.

دادن جیژنانه
هنگام فرارسیدن سال نو در کردستان نخست افراد کوچک خانواده دست بزرگان را و سپس بزرگان خانواده روی بچه‌ها و جوانان را می‌بوسند و به هر یک عیدی(جیژنانه) می‌دهند. پس از آن بر سر سفره می‌نشینند و به خوردن مشغول می‌شوند. بچه‌ها و جوانان مقداری از سیر و پیاز را می‌خورند و نیز به پای خود می‌مالند. این کار را به این سبب می‌کنند که از گزند جانورانی مانند مار در امان باشند. همچنین براین باورند که سمنو باعث افزایش بینایی و هوش، سرکه و سماق باعث از بین رفتن صفرا و سرگیجه و خوردن سیر، باعث دفع سموم بدن می‌شود و از مرگ ناگهانی جلوگیری می‌کند.

خوانچه تازه‌عروس
عیدی تازه‌عروس که به خوانچه معروف است در نوروز جایگاه ویژای دارد. در نوروز «خوانچه»‌هایی برای عروس‌های نامزد شده یا دخترهایی که به خانه‌ شوهر رفته‌اند، می‌برند؛ البته این ویژگی در سراسر استان یکسان است و هنوز توسط خانوادهای کُردستانی اجرا می‌شود.
داماد برای نامزدش یک هدیه به همراه آجیل و شیرینی و میوه تهیه می‌کند یا خانواده دختر برای تازه عروسی که اولین نوروز را در منزل شوهرش است، خوانچه می‌برند.

رسم های فراموش شده
مراسم میرنوروزی یا «امیر بهاری» یکی از آیین‌های نمایشی پس از تحویل سال نو است که در گذشته با تشریفات زیادی برگزار می‌شد و امروزه تنها در چند روستا برگزار می‌شود. در این روز مردم از میان خود فردی را انتخاب می‌کنند و به او عنوان میرنوروزی می‌دهند. این مراسم از دیرباز در میان کردها رواج داشت و هرساله با تشریفات خاصی برگزار می‌شد. در گذشته از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. اگرچه امروزه این مراسم تقریبا به دست فراموشی سپرده شده است و کمتر کسی با آن آشنایی دارد، اما هنوز هم جایگاه خاصی در ذهن و خاطرات مردم کردستان دارد.
«هه لاوه ملاوه» نیز از آیین‌هایی بود که در روزهای پایانی توسط کودکان و نوجوانان اجرا می‌شد. در این آیین اغلب کودکان به در خانه‌ها می‌رفتند و با کوبیدن آن به زبان کردی می‌گفتند «هه لاوه ملاوه» یعنی پسرتان داماد شود یا دخترتان عروس شود که پس از آن صاحبخانه هدیه‌ای به آنها می‌داد. در قدیم بهترین هدیهٰ‌ای که می‌توانستند بگیرند تخم‌مرغ بود.
در این آیین که هم اکنون گاهی در مناطق روستایی دیده می‌شود و چند سالی است در مناطق شهری نیز رواج دوباره پیدا کرده است، کودکان حتی از خانه خودشان نیز میٰ‌توانند هدیه بگیرند و سپس راهی سایر خانه‌ها شوند.
از دیگر آداب نوروزی مرسوم در کردستان «هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری» بود که کودکان در روز نخست نوروز آن را اجرا می‌کردند. همچنین در روستاها، بزرگ‌ترها در گروه‌های چندنفره شال خود را از روزنه بام پایین می‌انداختند و می‌گفتند که «هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری، شتیکمان بو بخه نه بن چه‌په‌ری» یعنی هدیه‌ای برایمان به پشت پرچین بیاورید. صاحبخانه چیزی در لفافه شال بگذار.

هلپرکی
رقص و هلپرکی همواره یکی از عناصر آیینی و فرهنگی اصلی کردستانی‌هاست. در ایام نوروز در برخی از روستاها مردم به دور آتش حلقه می‌زنند و هلپرکی را اجرا می‌کنند. این مراسم در روستای تنگی‌سر در سال‌های اخیر گردشگران زیادی را به خود جذب کرده است.

نوروزخوانی
نوروز خوانی از دیگر مراسم نوروزی در کردستان به‌شمار می‌رود که امروزه جز در بعضی مناطق روستایی به فراموشی سپرده شده است. رسم بر این بود که همسایه‌ها و افراد خانواده در ایام عید، شب را در خانه یکی از اهالی محل می‌گذراندند. در این شب نقال، نوروزنامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می‌کرد.
در 2 سال اخیر این رسم و رسوم ها به دلیل شیوع ویروس کرونا، بیشتر دستخوش تغییر شده و جشن های نوروز که بسیار باشکوه با حضور جمعیت زیادی از مردم در مناطق مختلف کردستان برگزار می شد، در این دو سال، ویروس کرونا مانع برگزاری آن شده است. مراسم هایی که گردشگران بسیاری را از نقاط مختلف ایران به خود جذب می کرد تا شاهد شادی مردم در ایام نوروز باشند، حالا دو سال است که دیگر خبری از آن نیست و از رونق افتاده است. امید است که در سال های آینده با از بین رفتن این ویروس منحوس، دوباره شاهد رونق گرفتن جشن های نوروز در کردستان و جذب گردشگران و توسعه اقتصادی استان باشیم.