ترانه ها و ماجراهای عاشقانه ها در فرهنگ بختیاری

[اعتصامی]

💫در فرهنگ بختیاری وحوزه ادبیات شفاهی و عامیانه سرزمین بختیاری اشعار، ترانه ها و آوازهای زیادی به چشم می خورد که نشانگر قدمت و غنای این فرهنگ است. فرهنگ بختیاری در قالب این نوع ادبیات، بسیار وسیع، متنوع و با پیشینه تاریخی طولانی است و سرشار از آثار و اشعار ناب در زمینه های مختلف است که ریشه در ادبیات ایران باستان دارد و بهره گیری از واژگان فراوان پارسی باستان، از قدمت دیرینه آن حکایت دارد.

بخشی از اشعار، آوازها و ترانه های عامیانه در فرهنگ بختیاری، مبتنی بر ماجراهای عاشقانه یا سروده هایی در فراغ یار است که به اشعار تغزلی یا ترانه های عاشقانه شهرت دارند که از جمله آنان این اشعار با موضوعات عاشقانه است

بلال بلال و دی بلال ـ داینی داینی ـ شُلیل ـ عزیزم یارم و عزیزم سوزه ــ گلی جون ـ گل گیس و چوپان ـ عبده محمد للری و خدابس و…

و همچنین تغزلات و عاشقانه های دیگر که در قالب ترانه ها و سروده ها ارائه می شود و خوانندگان و هنرمندان مختلف بختیاری و دیگر خوانندگان کشور از جمله هنرمند بزرگ موسیقی بختیاری بهمن علاءالدین (مسعود بختیاری) این ترانه ها را به زیبایی و ماندگار خواندند و آهنگ ها و ملودی های متعددی از این عاشقانه ها ارائه گردید که به برخی از آنها در این برنامه اشاره می کنیم

💫ترانه بلال بلال: که از ترانه های معروف در بختیاری است. در کتاب موسیقی و ترانه های بختیاری نوشته کاظم پوره در مورد بلال چنین گفته شد: بلال در واقع نوعی اشعار عامیانه و ترانه های محلی غم انگیز بختیاری است که عاشق در وصف یار می خواند و انواع مختلفی دارد بلال می تواند یک استعاره باشد و کنایه از سوختن و ناراحت و غمگین بودن در فراغ یار و هم اینکه گفته اند بلال نام دختری بوده که عاشق او نتوانسته به وصالش برسد و در فراغ او ترانه های بلال بلال را گفته و بعدها مردم در وصف این عشق ترانه های دیگری را با تکرار بلال بلال سروده اند که به قسمتی از این ترانه ها با گویش بختیاری اشاره می شود:

بلال بلال های بلال بلال وای گلم تندپاته وردار تا بخونم مو سی گلم های بلال بلال یار یار
دی بلال: دی بلال نیز مانند بلال بلال یک استعار است کنایه از معشوق و یاری است که زیبایی بی مانندی داشته و که جوانی شیفته و واله و حیران او گشته اما به وصال او نرسید بنا ابر این سربه کوه و بیابان می گذارد و در آنجا اشعار عاشقانه و سوزناکی می سراید که با تکرار دی بلال در آن ریتم اشعار مشخص می شود. مانند:

توچنو بم کردیه رنگ مرده دارم دی بلال هرچه که دوا خورُم علاج ندارم دی بلال

💫داینی داینی : از دیگر ترانه های عاشقانه در بختیاری داینی داینی است. داینی داینی را به معنای یکی یکدانه گفته اند و از جمله اشعاری است که جنبه عاشقانه دارد و عاشق در وصف معشوق خود دلنشین می خواند . بعضی نیز داینی را استعاره از معشوق دانسته اند

💫شلیل را دختر بلند بالا یا مو بلند معنا کرده اند. اشاره به ماجرای عاشق و معشوقی که از هم دور افتاده اند و سروده هایی در غم هجران است که با تکرار «ای شلیل» بین بندهای اشعار به زیبایی موسیقی می افزاید. شلیل از ادبیات فولکوریک بختیاری و در دستگاه شور دشتی اجرا شده است لحن خوانی در شلیل جانسوز و بن مایه تغزلی و عاشقانه دارد.
تو به دیر ومو به دیر(ای شُلیل) کُه وسته میونه مرخدا طاقت بده، (ای شلیل) دل هردومونه

💫عاشقانه دیگری در بختیاری رایج است که با تکرار عزیزم یارم و عزیزم سوزه همرا است و در آوازهای محلی بختیاری اجرا شده است مانند عزیزم مینا بنوش از ترانه های هایی که استاد بهمن علاءالدین خوانده است:

عزیزم یارم شیرنم یارم تو گله ز مو مکن تقصیر ندارم
عزیزم سوزه شیرنم سوزه دست و دسمالم منه دلم الرزه

💫حکایت گل گیس و چوپان: گل گیس حکایت مرد چوپانی دلداده و عاشقی است که عاشق دختر کدخدا یا ارباب خود می شود و سالها دل در گرو عشق «گل گیس» دختر زیبای ارباب می نهد اما به سبب اختلاف طبقاتی که با دختر ارباب دارد توانایی خواستگاری و ابراز عشق را در خود نمی بیند و سالها این عشق را در دل پنهان می کند چوپان عاشق در نواختن نی نیز مهارت بی مانندی داشت روزها گله را به چرا می برد و با نوای دلنشین نی برای گوسفندان روزگار خود را سپری می کرد ازاین سو دختر نیز دل در گرو مهر پسر چوپان داشت و ساعتها به صدای نی او گوش می داد و پسرک به نوعی با زبان سوزناک نی با او حرف می زد

گل گیس های گلیس مینانِ سرکن (گل گیس بیدار شو و مینا و روسری ات را سرکن)

💫عبده محمد للری و خدابس: عبده محمد للری و خدابس نیز عاشقانه دیگری در بختیاری است که شهرت یافته و خوانندگان خوانده اند . داستان عشق مردی بنام عبده محمد به دختری بنام خدابس است
ز للر زیدم به در انار به مُستم للری گپ تا کچیر گشتن به جستم

ز للر زیدم بدر مَلار به دستُم عبده محمد للری برد کوگ مستم

🌱منبع دشتک نگین بختیاری