با تاریخ ایران بیشتر آشنا بشیم(ایلام) .. 🦋

[sahar♡]

تمدن ایلام باستان (هالتاماتی)

هالتاماتی سرزمینی باستانی بود ، که نخستین بار در هزاره پنجم قبل از میلاد ، در عرصه جهانی ظهور پیدا کرد . شوش قلب تپنده این تمدن و پایتخت آن بشمار میرفت. قلمرو و حیطه این تمدن ، در استان های کنونی ، خوزستان ، لرستان، کهگلویه بویراحمد، فارس،بوشهر،ایلام بود . شهرهای مهم آن عبارت بودند از شوش و آنزان (خوزستان) ، ماداکتو(ایلام) ،خایدالو (لرستان) ، لیان(بوشهر) که طوایف مختلف ایلامی در این شهرها سکونت داشتند .
که این طوایف عبارت بودند از :
آوان ها، سیماشکی ها ، اپرتی ها و انشانی ها ..

 

[sahar♡]

کلاهخود 3200 ساله ایلامی
هم اکنون در موزه متروپولتین نیویورک
معروف به کلاهخود پرنده سه پیکر
با نقش شاهین طلایی و سه ایزد بزرگ ایلامی
اینشوشیناک، هومبان ، کری ریشا

 

[sahar♡]

چغازنبیل بزرگترین و معروفترین اثر بجا مانده از تمدن ایلام و خوزستان
چغازنبیل (به معنای تپه زنبیل شکل یا زنبیل واژگون در زبان لری) نام اصلی آن زیگورات و به زبان ایلامی باستان "زاگراتو" خوانده میشد ،در 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش قرار دارد. ساخت آن توسط پادشاه بزرگ سلسله ایگی هالکید به نام اونتاش گال (اونتاش ناپریشیا) در سال 1250 قبل از میلاد انجام گرفت.

این ساختمان ابتدا بنای بزرگ مربعی شکل که طول هر ضلع 105 متر بوده است را با خشت خام شروع کرده اند و در وسط هر دیوار دری ورودی وجود دارد که به صحن مرکزی و حیات آن راه دارد.این ساختمان دارای 5 طبقه بوده و بین 43 تا 52 متر ارتفاع داشت که امروزه دو ونیم طبقه باقی مانده است. برای استحکام این بنا از اجرهای پخته شده در دورتا دور آن استفاده میشده است که بر روی این آجرهای پخته شده آجرهای لعاب دار رنگی نیز وجود داشته است.
معمار ایلامی بجای ساختن پلکانهای بزرگ در مقابل یکی از نماهای بنا روش ابداعی را بکار برده است بدین معنی که فاصله های بین هر طرف را بصورت پلکانهای داخلی درآورده است و ساختن سکوهای بزرگ که ار 3 سکو که یک طبقه را پوشش میداد و این سکوها دارای پله های کوچک بودند که امروزه هم قابل مشاهده هستند. ایزدان اصلی مورد ستایش در چغازنبیل عبارت بودند از : اینشوشیناک(ایزد نگهبان شوش و قاضی مردگان) ، ناپریشیا(ایزد عقل و خرد) ، کری ریشا (یکی از دو مادر خدای اصلی ایلامی ها و ایزد جنگ)
همچنین ایزدان کوچکتری نیز در کنار این ایزدان در چغازنبیل ستایش میشدند. امروزه آثار بسیاری از چغازنبیل بدست آمده است . چغازنبیل در سال 639 قبل از میلاد بدست سپاهیان آشور و پادشاه خونخوار آنها آشوربانیپال ویران شد ولی هیچگاه این حمله مهاجمین که به قصد نابودی کامل این تمدن بود نتیجه نداد و چغازنبیل تا به امروز همچنان در قلب خوزستان استوار مانده است.

 

[sahar♡]

اونتاش گال (ناپریشیا) سازنده چغازنبیل

یکی از معروفترین و مقتدرترین شاهان ایلام از سلسله ایگای هالکید بود. اونتاش گال فرزند "هومبان نیمنا" و از مادری کاسی به نام "او-تیک" زاده شد. او رسما در سال 1265 قبل از میلاد زمام امور را بدست گرفت. در مورد کارهای نظامی و سیاسی او آنچنان اطلاعاتی باقی نمانده است ولی با توجه به مجسمه بدست آمده از ایزدی به نام "ایم-مریه" که اونتاش گال در جنگ به غنیمت گرفته بود و حک شدن نام شهر توپل-یش در بین النهرین میتوان متوجه شد که اونتاش گال یک عملیات نظامی موفق در بین النهرین داشته است.
اونتاش گال بزرگترین معبد ایلامی به نام چغازنبیل را ساخت که یکی از جهات معروفیت او می باشد . از او آجر کتیبه داری در رامهرمز و 11 کتیبه دیگر در شوش یافت شده است که از ساخت و ساز و احداث معابد برای ایزدان مختلف از جمله : ناپریشیا ، ناهونته، پینیکر، سیموت و... گزارش می دهد.
سرانجام اونتاش گال در بین سالهای 1245 تا 1240 از دنیا می رود و جای خود را به پسرش "کیدین هوتران دوم" می دهد.
..
نقش برجسته کورانگون (کورنگون ) .سنگ نگاره ایست که در نزدیکی نورآباد ممسنی بر روی بدنۀ یکی از ارتفاعات به نام کوه کورنگون و با ارتفاعی حدود 100 متر قرار دارد.
این نقش برجسته روایتگر پرستش یک زوج مقدس است و 72 تصویر کوچک و بزرگ دیگر از پرستشگران در اطراف آن است که به مرور زمان دچار فرسایش شده‌اند.
این اثر بین 3500تا 4000 سال پیش توسط ایلامی ها بر قله ی یک کوه سنگی که با شیب تندی مشرف بر رودخانه ی فهلیان است حکاکی شده و اولین بار توسط ارنست هرتسفلد باستان شناس معروف آلمانی بصورت علمی گزارش شده است.
دکتر مهرداد بهار اسطوره شناس ایرانی در کتاب اسطوره و فرهنگ، یادآور شده که این نقش احتمالاً نقش خدای «ناپریشیا» به همراه یک الهه احتمالاً «کری ریشا» است ناپریشیا، خدای کوهستان و آب است که بر تختی از یک مار چنبره زده نشسته و سر مار را با دست چپ خود گرفته است و روی دست راستش فواره ای از آب قرار دارد که احتمالاً به جهت بخشش و تقدیس نزد اوست و این آب پس از آن دو شعبه شده قسمتی به پشت سر برای حامیان و کاهنان و قسمتی برای شاه و پیروان اختصاص داده شده است نقش برجسته کورنگان که احتمالاً قدیمی ترین سنگ نگاره مذهبی ایران است.

 

[sahar♡]

شیر ایلامی
دوره ایلام نو احتمالا قرن 8یا7 قبل از میلاد که در سال 1904 توسط ژاک دمورگان کشف شده است در جنوب شرقی معبد اینشوشیناک در شوش . این اثر در موزه لوور نگهداری می شود.
درازا : 1 متر 36 سانت و ارتفاع 65 سانت از جنس گل پخته لعابدار. این مجسمه احتمالا در کنار در ورودی معبد قرار داشته است و نماد محافظت از معبد بوده است. بنا به گفته دمورگان ، هنرمند ایلامی ابتدا باید با گل و اجر هیکل شیر را ساخته باشد و سپس با خاک رس جزئیات اعضا بدن حیوان را غالبگیری و یا بر بدن وصل کرده باشد و بعد از اتمام کار با روکشی از لعاب رنگی پخته شده باشد و بنظر می رسد درجه حرارت بالایی نیز به ان داده باشند زیرا این روکش حالت شیشه ای ناقص به خود گرفته است.

 

[sahar♡]

اشکفت سلمان
بزرگترين خط نوشته ميخي ايلام‌ نو نيايشگاه "تاريشا" يا اشكفت سلمان، بزرگترين خط نوشته ميخي ايلام‌ نو را در خود جا داده است. در اشكفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد كه دو تای آن داخل غار و دو تاي ديگر در خارج از غار ديده مي شود. بزرگ ترين نوشته خط ميخي از دوره ايلامي در اين غار موجود است كه از زمان شاهك ایلامی، شاه بومي آيا پير يا آياتم، به جاي مانده در نقش برجسته هاي اين غار ديده شده است.در نقش اول "هنه" پادشاه سلسله آیاپیر در کنار وزیرش "شوترور" در حال عبادت هستند و در نقش دیگر "هنه" در کنار همسرش "هوهین" و فرزند خردسالشان در يك مراسم آييني شركت كرده و كاهن بزرگ در جلوي آنها به چشم مي خورد. اين نشانه ها مشخص مي كند اشكفت سلمان نيايشگاه "تاريشا" بوده و غار ديگري در كنار اين اشكفت در دوره ايلخاني به مكاني مقدس تبديل شده و رو به روی آن ساخت و سازه هاي مذهبی شكل گرفته است.

ن‍ی‍‍ای‍ش‍گ‍‍اه ‌ت‍‍اری‍ش‍‍ا یا اشکفت در جنوب ایذه بزرگترین خط نوشته میخی ایلام نو را در خود جا داده‌ و درب‍رگ‍ی‍رن‍ده ‌چ‍‍ه‍‍ارن‍ق‍ش‌ب‍رج‍س‍ت‍ه‌‌ ای‍لام‍‍ی ‌‌اس‍ت ‌ک‍ه‌ ن‍ی‍‍ای‍ش‌ "هنه" پ‍‍ادش‍‍اه‌ م‍ح‍ل‍‍ی‌‌ آی‍‍اپ‍ی‍ر ب‍ه‌‌ه‍م‍ر‌اه‌ وزی‍ر و خ‍‍ان‍و‌اده‌‌اش ‌ر‌ا ب‍ه‌ن‍م‍‍ای‍ش‌ گ‍ذ‌اش‍ت‍ه ‌‌اس‍ت‌.

 

[sahar♡]

ترجمه متن کتیبه ایلامی اشکفت سلمان:

من هنه ، پسر تاهی هی ، فرمانروای ایالت آیاپیر در ایلام ، فرمانروای زاپولاسیمی هستم من رمه های دام های آیاپیر را نگهداری میکردم . من پیکر خود و هوهین زن و خواهر محبوبم و فرزندم را برای مادر تاریشا (اشکفت سلمان) در کنار الهه پرتی(یکی از مادرخدایان ایلام) ، الهه تاریشا ،طلسم گونه نصب کردم . من پیکرم را به بلندی های کوه طلسم کردم . ما برای نگهداری خود و هوهین زن و خواهر محبوب خود ، و به خاطر زندگی فرزندم ، پرتی ، الهه تاریشا . را پرستش کردیم . ای پرتی ای الهه من ! استدعا میکنم آنچه را خواست من است انجام دهی ! حفاظت الهی را به ما ارزانی دار استدعا دارم حمایتت را در برابر دشمنانم به من ارزانی بداری. از آنروزی که شوتورو وزیر و فرمانده قشون من خواستار پیکره من شد ، من آنرا در اینجا کنار کوهستان بر بلندیهای نیایشگاه الهه پرتی (معبد تاریشا ) نصب کردم ، و دستور دادم که پیکره او را نیز بسازند و من آنرا روی صخره نصب کردم من با التماس و گریه قربانی کردم ، تا آنچه را که می خواستم تحقق پیدا کند من با التماس و گریه قربانی کردم و آن انجام گرفت ! خداوند میخواهد همیشه در جایگاه خود بماند ، و با کتیبه ای پرستش شود . پیکره ام به واسطه آن محافظت خواهد شد ! خداوند دعای خیر ، شفاعت و موهبت خود را به ما ارزانی داشت .
موهبت الهی را کسی می تواند بهره مند شود که بتواند کتیبه پیکره مرا بخواند ! من سرها را به میخ کشیدم ، من در اینجا نشانه های مردی را برای خاطر کشورم بریده و ردیف کردم . گوش ها را کاهنان من میباستی در زیر نور ماه عرضه نماید من برای خدای ناهونته(ایزد خورشید و قانون) در آیاپیر با التماس قربانی کردم و از او خواهش می کنم که در نسل های آینده ... کسی که در حال نیایش، کتیبه پیکره مرا بخواند ، و بناهای من را تحسین کند بتواند ، درخواست اجابت یک آرزو را بنماید .
ای پرتی ، ای الهه من ! خواستارم پاداش آنچه را که من انجام دادم به سرور مقدس رب النوع ماه اهدا نمایی! استدعا میکنیم به عنوان یکتا پرستنده خورشید! لطف و مرحمت بسیار خود را به من ارزانی داری . هر کسی نقش مرا خراب کند یا اسم مرا پاک نماید ، و اسم خود را به عنوان مالک به جای آن بنویسد به بنائی که من در اینجا ساخته ام وارد شود ، و پیشکشهای وزیر من را برای خود بر دارد ، و این هدایای مقدس سرقت کند او را نفرین خدای هومبان و الهه کریشا سرور مقدس که آب و زمین را آفرید ه است .
تا ابد برخوردار کن و او را در اینجا از دعای خیر و شفاعت الهه پرتی این مادر خوب خدایان بی نصیب گردان ! و نشانه مردی او را در زیر آفتاب و ماه ببر تا هیچ نسلی از او به وجود نیاید.

 

[sahar♡]

ماکت یافت شده که مراسم مذهبی که احتمالا مراسم طلوع خورشید را نشان می دهد توسط شیلهاک اینشوشیناک پادشاه مقتدر سلسله شوتروکی ها ساخته شده است .
بر روی آن کتیبه ای به میخی نوشته شده است : من شیلهاک اینشوشیناک، پسر شوتروک ناهونته ، شاه انشان و شوش ، خدمتگزار خدای اینشوشیناک این ماکت را ساختم .
مراسم مذهبی عبارت است شستشو و تطهیر، که توسط دو کاهن برهنه انجام میگیرد و یکی آب را به روی دست دیگری می ریزد.
بطور صحیح نمیتوان چگونگی این شی را حدس زد ولی طبق نظر ر.دومکنم شاید قطعه ای که این ماکت در آن گذاشته شده بود ، متعلق به سقف یک مقبره ایلامی باشد. اگر این قول را بپذیریم این مراسم می بایستی با تشریفات تدفینی ربط داشته باشد ، که مثلا برای شاهانی که در محل مقابل معبد بزرگ مدفون می گشتند انجام میگرفته است.
..
اینشوشیناک (خدای نگهبان شوش) به جرات می توان گفت یکی از معروف ترین و محبوب ترین خدایان در نزد ایلامی ها بوده است. اینشوشیناک عنوان نگهبان شوش را داشت. بعدها به مرور زمان این خدا در بین قشر عادی و فرودست جامعه طرفداران بسیار پیدا کرد و عنوان خدای حامی ضعیفان را نیز به خود گرفت. رفته رفته به مرور زمان و در اواخر هزاره سوم قبل از میلاد عنوان قاضی دنیای مردگان نیز به اینشوشیناک اضافه شد. اینشوشیناک در کنار هومبان ، ناپریشیا به عنوان 3 خدای برتر مذکر همواره مورد پرستش ایلامیان قرار می گرفت.

اعتقاد ایلامیان بر این بود که 2 ایزد به نام های ایشنی کراب و لاگامال به عنوان دستیار اینشوشیناک خدمت میکردند و هر شخص که دار فانی را وداع میگفت این دو دستیار اینشوشیناک او را به نزدش می بردند و اینشوشیناک در مورد اعمال او قضاوت میکرد.